بِسْـمِ اللَهِ الـرَّحْمَنِ الـرَّحِيمِ
اللَهُ نُورُ السَّمَـ ٰ وَ ٰ تِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَوةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنـَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّىٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُبَـرَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَ لَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِیءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِى اللَهُ لِنُورِهِ مَن يَشَآءُ وَ يَضْرِبُ اللَهُ الْأَمْثَـلَ لِلنَّاسِ وَ اللَهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ * فِى بُيُوتٍ أَذِنَ اللَهُ أَن تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ و يُسَبِّحُ لَهُ و فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَ الأَصَالِ * رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَـرَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَهِ وَ إِقَامِ الصَّلَوةِ وَ إِيتَآءِ الزَّكَوةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَـرُ * لِيَجْزِيَهُمُ اللَهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَ يَزِيدَهُمْ مِن فَضْلِهِ وَ اللَهُ يَرْزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ.
(سورة النّور، آيات 35 ـ 38)
حضرت أميرالمؤمنين عليه السّلام در تفسير آيه مباركه:
رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَـرَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَهِ ، درباره صفات و علامات اولياى خدا ميفرمايند:
... وَ مَا بَرِحَ لِلَّهِ ـ عَزَّتْ ءَالَاآؤُهُ ـ فِى الْبُرْهَةِ بَعْدَ الْبُرْهَةِ وَ فِى أَزْمَانِ الْفَتَرَاتِ، عِبَادٌ نَاجَاهُمْ فِى فِكَرِهِمْ وَكَلَّمَهُمْ فِى ذَاتِ عُقُولِهِمْ، فَاسْتَصْبَحُوا بِنُورِ يَقْظَةٍ فِى الأسْمَاعِ وَ الأبْصَارِ وَ الأفْئِدَةِ. يُذَكِّرُونَ بِأَيَّامِ اللَهِ، وَ يُخَوِّفُونَ مَقَامَهُ بِمَنْزِلَةِ الأدِلَّةِ فِى الْفَلَوَاتِ.
مَنْ أَخَذَ الْقَصْدَ حَمِدُوا إلَيْهِ طَرِيقَهُ وَ بَشَّرُوهُ بِالنَّجَاةِ، وَ مَنْ أَخَذَ يَمِينًا وَ شِمَالاً ذَمُّوا إلَيْهِ الطَّرِيقَ وَ حَذَّرُوهُ مِنَ الْهَلَكَةِ، وَ كَانُوا كَذَلِكَ مَصَابِيحَ تِلْكَ الظُّلُمَاتِ وَ أَدِلَّةَ تِلْكَ الشُّبُهَاتِ.
وَ إنَّ لِلذِّكْرِ
لأهْلاً أَخَذُوهُ مِنَ الدُّنْيَا بَدَلاً، فَلَمْ تَشْغَلْهُمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَنْهُ؛ يَقْطَعُونَ بِهِ أَيَّامَ الْحَيَوةِ، وَ يَهْتِفُونَ بِالزَّوَاجِرِ عَنْ مَحَارِمِ اللَهِ فِى أَسْمَاعِ الْغَافِلِينَ.
ص 27
وَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ وَ يَأْتَمِرُونَ بِهِ، وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يَتَنَاهَوْنَ عَنْهُ.
فَكَأَنَّمَا قَطَعُوا الدُّنْيَا إلَى الأَخِرَةِ وَهُمْ فِيهَا، فَشَاهَدُوا مَاوَرَآءَ ذَلِكَ. فَكَأَنَّمَا اطَّلَعُوا غُيُوبَ أَهْلِ الْبَرْزَخِ فِى طُولِ الإقَامَةِ فِيهِ، وَ حَقَّقَتِ الْقِيَامَةُ عَلَيْهِمْ عِدَاتِهَا، فَكَشَفُوا غِطَآءَ ذَلِكَ
لأهْلِ الدُّنْيَا، حَتَّى كَأَنَّهُمْ يَرَوْنَ مَا لَا يَرَى النَّاسُ وَ يَسْمَعُونَ مَا لَا يَسْمَعُونَ.
فَلَوْ مَثَّلْتَهُمْ لِعَقْلِكَ فِى مَقَاوِمِهِمُ الْمَحْمُودَةِ وَ مَجَالِسِهِمُ الْمَشْهُودَةِ...، لَرَأَيْتَ أَعْلَامَ هُدًى وَ مَصَابِيحَ دُجًى، قَدْ حَفَّتْ بِهِمُ الْمَلَـآئِكَةُ، وَ تَنَزَّلَتْ عَلَيْهِمُ السَّكِينَةُ، وَ فُتِحَتْ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَآءِ، وَ أُعِدَّتْ لَهُمْ مَقَاعِدُ الْكَرَامَاتِ فِى مَقَامٍ اطَّلَعَ اللَهُ عَلَيْهِمْ فِيهِ، فَرَضِىَ سَعْيَهُمْ وَ حَمِدَ مَقَامَهُمْ... [1]
«... و هميشه براى خداوند ـ عزّت آلاؤه ـ در طول زمانهاى دراز از دهور و ايّام يكى پس از ديگرى و همچنين در ايّامِ فَترتى كه بين قيام دو پيامبر بزرگ بوده است، بندگانى خاصّ و صالح بودهاند كه خداوند با الهام و القاء مطالب و مهمّات با افكار و انديشههاى آنان بطور راز تكلّم ميكرده است و با بنياد عقول و ريشه و اصل نفوس آنها سخن مىگفته است. پس آنها با ديده بصيرت و نورِ بيدارى، در گوشهاى خود و چشمهاى خود و دلهاى خود چراغ هدايت و معرفت افروختند.
به ياد مىآورند روزهاى خدا را براى مغتنم شمردن اعمال، و مىترسانند از مقام حقّ تعالى در مواقف حساب. اين بندگان به منزله راهنمايانى هستند كه در وادى ظلمات مردم را به هدايت و عالم نور رهبرى كنند.
كسى كه طريقه اعتدال و راه راست و مستقيم را در پيش گرفت، او را در آن راه ستايش گويند و راهش را امضاء نموده و تأييد كنند و او را به نجات و رستگارى بشارت دهند؛ و كسيكه از راه مستقيم انحراف ورزد و به راست و چپ بگرايد، او را مذمّت نمايند و از هلاك و نابودى برحذر دارند و بيم دهند. اين بندگان خدا به منزله چراغهاى درخشان وادىهاى ظلمتند، و راهنمايان شبههها و شكّها در ميان مردم.
ص 28
آرى، براى ذكر خدا و ياد خدا مردمى هستند كه به عوض اشتغال به دنيا و زينتهاى دنيا به ذكر خدا اشتغال ورزيده و آن را بدل از تعيّنات دنيويّه گرفتهاند، و هيچ تجارت و معاملهاى آنان را از خدا و ذكر او به خود مشغول نمىكند. با ياد خدا ايّام زندگانى خود را مىگذرانند، و با صداى بلند مردم را از معاصى و گناهان منع نموده و آواز ميدهند و در گوشهاى مردم غافل طنين مىاندازند. مردم را به عدالت امر مىكنند و خود نيز به عدالت رفتار مىنمايند، و از كار زشت باز مىدارند و خود نيز بكار زشت دست نمىآلايند.
چنان با ارادهاى متين در راه وصول به مقام قرب قدم گذاردهاند كه گوئى تمام عالم زندگى و دنيا را در هم پيچيده و در دلِ آخرت قرار گرفتهاند، و آنچه در پس پرده دنياست از امور عقبى و بهشت و جهنّم همه را در مقابل ديدگان خود مىبينند. و مثل آنكه آنان بر پنهانىها و خفاياى اهل برزخ در دوران مَكث در آن عالم اطّلاع دارند، و قيامت با تمام خصوصيّات و وعدهها و وعيدها بر آنها متجلّى شده و به تحقّق رسيده است، و در آن هنگام آنان پرده غيب را براى مردم دنيا پس زده و آنها را بر امور واقعه اطّلاع ميدهند. مثل آنكه آنها مىبينند چيزهائى را كه مردم دنيا نمىبينند، و مىشنوند چيزهائى را كه مردم دنيا نمىشنوند.
اگر تو آنها را در عقل خود تمثيل كنى و در فكر خود تصوير نمائى در مقامها و موقفهاى پسنديده آنها و در مجلسهاى شايسته و عبادت آنها...، در آن تمثيل عقلى و تصوير فكرى ايشان را خواهى ديد كه حقّا آنها عَلَمها و نشانههاى هدايتند، و چراغهاى درخشنده در تاريكىهاى جهالتند كه فرشتگان رحمت الهى گرداگرد آنها را فراگرفته و مقام سكينه و آرامش و امن و امان بر آنها فرود آمده است، و درهاى آسمان به روى آنان گشوده شده، و مراتب وصول به درجات عاليه و منازل فوز و كرامت در مقام منيعى كه خداوند در آن مقام بر آنها مطّلع است برايشان مهيّا گرديده است. پس، از سعى و كوششى كه آنها در دنيا نمودهاند خدا راضى شده است و آنرا پسنديده و امضا كرده، و مقام محمودِ آنان را ستوده و ستايش كرده است...»
ص 29
ص 31
ص 32
ص 33
ص 34
ص 35
بسم الله الرّحمن الرّحيم
و صلَّى اللهُ على محمّدٍ و ءَاله الطّاهرين
لاسيَّما ابنِ عَمِّه و وصيِّه و وزيرِه علىِّ بنِ أبى طالبٍ أميرِالمؤمنين
و سيّدِ الوصيّين و قآئدِ الغُرِّ المُحجّلين
و لعنةُ الله على أعدآئهم أجمعين من الأَن إلى قيام يوم الدّين
مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَـهَدُوا اللَهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَن قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُم مَن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِيل [2]
قال مولانا أميرُالمؤمنين عليه أفضلُ صلوات المصلّين:
هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِيقَةِ الْبَصِيرَةِ، وَ بَاشَرُوا رُوحَ الْيَقِينِ، وَاسْتَلَانُوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفُونَ، وَ أَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجَاهِلُونَ، و صَحِبُوا الدُّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الأعْلَى؛ أُولَآئِكَ خُلَفَآءُ اللَهِ فِى أَرْضِهِ وَ الدُّعَاةُ إلَى دِينِهِ؛ ءَاهِ ءَاهِ شَوْقًا إلَى رُؤْيَتِهِمْ. [3]
ص 36
بهترين سلامها و پاكيزهترين درودها بر روان پاك و مطهّر رسول مكرّم اسلام و خاندان گرامى او كه باب توحيد و طريق ولايت را بر جويندگان سُبل سلام و پويندگان صراط مستقيم گشودند، و با بذل جان و مال خود شاگردانى را پروريدند كه هر يك از آنان درياى موّاجى از حقايق توحيديّه و چشمه جوشانى از عرفان و يقين بودند كه از صدر اسلام تا كنون تشنگان معرفت و طالبان لقاء حضرت حق را از ماء معين ولايت سيراب نمودهاند.
بدون شكّ يكى از برجستهترين شاگردان مكتب نورانى اهلبيت سلام الله عليهم أجمعين در عصر حاضر مرحوم سيّد العرفآء الكاملين و عماد العلمآء العاملين آية الحقّ و العرفان و سند الإيمان و الإيقان فريد العصر و حسنة الدّهر السّابح فى بحر أحديّته و المتحقّق لعظمته و هيبته إنسان العين و عين الانسان الّذى لم يَأتِ بِمثلِه الزّمانُ آيت عظماى إلهى حضرت علاّمه حاج سيّد محمّد حسين حسينى طهرانى أفاض اللهُ علينا من بركات تُربته بودند كه عمرى را در اعتلاى كلمه توحيد و تبيين و تثبيت ولايت كلّيّه إلهيّه صرف نموده و با تأليفات قيّمه «دوره علوم و معارف اسلام» و نيز تربيت سالكان و شوريدگان راه خدا سهمى بسزا در تدوين و نشر معارف حقّه إلهيّه و دستگيرى از نفوس مستعدّه ايفا فرمود.
ناطقه لسان در بيان شخصيّت والاى ايشان كليل، و عقل از ادر ا ك معانى و معارف متحقّقه در نفس شريفش عليل است. چگونه ممكن است كسى را كه از دائره حدّ و رسم بيرون جسته و خيمه و خرگاه خويش را در لامكان زده است توصيف نمود؟! سدره نشينى است كه طائر فكر بدانجا راه ندارد.
امام صادق عليه السّلام ميفرمايد:
الْعَارِفُ شَخْصُهُ مَعَ الْخَلْقِ وَ قَلْبُهُ مَعَ اللَهِ، لَوْ سَهَا قَلْبُهُ عَنِ اللَهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ لَمَاتَ شَوْقًا إلَيْهِ. وَالْعَارِفُ أَمِينُ وَدَآئِعِ اللَهِ، وَ كَنْزُ أَسْرَارِهِ، وَ مَعْدِنُ نُورِهِ، وَدَلِيلُ رَحْمَتِهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ مَطِيَّةُ عُلُومِهِ، وَ مِيزَانُ فَضْلِهِ وَ عَدْلِهِ. قَدْ غَنِىَ عَنِ الْخَلْقِ
ص 37
وَ الْمُرَادِ وَ الدُّنْيَا، فَلَا مُونِسَ لَهُ سِوَى اللَهِ، وَ لَا نُطْقَ وَ لَا إشَارَةَ وَ لَا نَفَسَ إلَّا بِاللَهِ وَ لِلَّهِ وَ مِنَ اللَهِ وَ مَعَ اللَهِ؛ فَهُوَ فِى رِيَاضِ قُدْسِهِ مُتَرَدِّدٌ، وَ مِنْ لَطَآئِفِ فَضْلِهِ إلَيْهِ مُتَزَوِّدٌ . [4]
آرى اين است مقام و مرتبه عارف بالله و عالم به أمر الله. على أىّ حال به مقتضاى ما لايُدرك كُلُّه لايُترك كُلُّه چند سطرى در اين مقام قلمى گرديد.
حضرت علاّمه آية الله والد معظّم أعلى الله مقامه الشّريف از معدود اعاظمى بودند كه توانستند در عصر غيبت به لطف الهى و عنايت ولىّ الله الاعظم أرواحنا له الفدآء و به بركت تتلمذ نزد نوادر علماء و فقهاء و اولياء كامل پرودگار چنان بر قلّه فقه الله الأكبر ظفر يافته و در آن مقام منيع متمكّن گردند كه حتّى تصوّر آن براى غير اهل الله ميسور نخواهد بود.
در يك سفرى كه در سنّ شباب در معيّت ايشان به كربلاى معلّى مشرّف شديم روزى از محضر استاد بى نظيرشان حضرت آقاى حاج سيّد هاشم حدّاد سؤال كردم: آيا پدر ما به مقام فناء رسيدهاند ؟ ايشان در جواب با حدّت و شدّت مكرّرا فرمود: از فانى هم بالاتر است ! و اين در حالى بود كه سنّ مرحوم
ص 38
علاّمه والد معظّم قدّس سرّه حدود چهل و هفت سال بود. و بر اهل بصيرت و باريافتگان حرم امن إلهى پوشيده نبود كه ايشان در سنوات آخر عمر به تمام معنى الكلمه در مقام بقاء بالله متمكّن بوده و جميع استعدادات نفس نفيسشان به منصّه فعليّت تامّه رسيده بود؛ كما اينكه بارها به بنده فرمودند: كار من در اين دنيا تمام است و ماندن و رفتن براى من تفاوتى ندارد.
آنچه در مدّت حيات نورانى حضرتشان بِالعيان از ايشان و از سيره مرضيّه آن بزرگوار مشاهده نمودهام در يكى دو كتاب نمىگنجد؛ ولى به نحو اجمال دورى از هوا، و توجّه تامّ به حقيقت توحيد، و عدم تنازل از مقام وحدت، و إحياء سنّت سنيّه رسول خدا، و بذل وجود و همه شؤون وجودى براى إحياء حقّ و تبيين شريعت حضرت سيّد المرسلين و اثبات و تثبيت خلافت
بلافصل مولانا أميرالمؤمنين، و ارشاد و دستگيرى از نفوس مستعدّه و دلسوزى خالصانه جهت آحاد از شيعيان اميرالمؤمنين عليه السّلام؛ مشهود سيره و روش آن بزرگ مرد الهى بود. فلِلّه دَرُّه و عليه أجرُه، و سلامٌ عليه يومَ وُلد و يومَ مات و يومَ يُبعثُ حيًّا.
بحمد الله والمنّة اينك در دوازدهمين سال از ارتحال جانگداز مرحوم علاّمه والد معظّم رفع الله درجتَه با تلاش و همّت جمعى از فضلاء و ارادتمندان آن فقيد سعيد حفَظهمُ الله و شَكر الله مساعيَهُم الجميلة اوّلين قدم در جهت معرّفى شخصيّت بى بديل ايشان برداشته شده است، كه گرچه اين مقدار براى چنين هدف بلندى قاصر و قليل است ولى در نوع خود كارى است متقن و قابل استفاده، على الخصوص كه همه مطالب منقوله، از «دوره علوم و معارف اسلام» و سائر مكتوبات ايشان استخراج شده است. اميدواريم به عنايت حضرت حقّ و تأييدات مقام ولايت كلّيّه إلهيّه حضرت حجّة بن الحسن أرواحُنا لِترابِ مَقدمه الفِدآء و مدد باطنى آن رادمرد الهى هر چه زودتر مجلّدات بعدى
ص 39
اين يادنامه تدوين شده و به طالبان علم و معرفت عرضه گردد، إن شآء الله.
و ءَاخِرُ دَعوانا أنِ الحمدُ لِلّهِ ربِّ العالَمين.
اللهُمّ أعلِ درجتَه و احشُرهُ مع أجدادِه الطّاهرين و ءَابآئِهِ المعصومين، واجعَلنا فى الدّنيا مِن المُتمسّكين بهم و فى الأَخرةِ مِنَ الواردين علَيهم، و عجِّل لِوليّك الفرجَ واجعَلنا مِن أخصِّ أعوانِهِ وأنصارِه، بِجاهِ محمّدٍ و ءَالِه الطّاهرين ءَامينَ يا ربَّ العالَمين.
مشهد مقدّس رضوى على ثاويها آلاف التّحيّة والثّنآء، بيست و هشتم صفر الخير 1427 هجريّه قمريّه مصادف با داهيه عظماى رحلت رسول مكرّم اسلام صلّى الله عليه و آله و سلّم، و أنا العبد الحقير الرّاجى رحمةَ ربِّه الغنىّ السّيّد محمّد صادق الحسينىّ الطّهرانىّ.
ص 40
هو النّور
اى آيت نور، و اى شاهد بزم حضور !
اى جلوه حق ! و اى نور مطلق ! عقل از فهم حقيقتت عليل است، و زبان از بيان مديحتت كليل !
بهتر آنكه حسن تو را در مرآت كلمات استاد بىبديلت حضرت حدّاد به تماشا بنشينيم كه در آن شب نورانى: شب عرفه، در جمع ياران طريق »با بهجتى هر چه تمامتر فرمود:
سيّد محمّد حسين، سيّد الطّائفتين است
(يعنى هم مجتهد در امر شريعت، و هم مجتهد در امر طريقت)
[5] [6] «
ص 41
ص 43
أعوذُ بِاللَهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيم
بِسْـمِ اللَهِ الـرَّحْمَنِ الـرَّحيم
الحمدُ للَّهِ ربِّ العالَمينَ وَ صلّى اللهُ على محمّدٍ و ءَالِه الطّاهِرينَ
و لَعنةُ اللهِ عَلَى أعدآئِهم أجمَعين
عن الرّضا عليه السّلام أنّه قال: قَالَ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ):
... الرَّجُلُ كُلُّ الرَّجُلِ نِعْمَ الرَّجُلُ، هُوَ الَّذِى جَعَلَ هَوَاهُ تَبَعًا
لأمْرِ اللَهِ، وَ قُوَاهُ مَبْذُولَةً فِى رِضَآءِ اللَهِ، يَرَى الذُّلَّ مَعَ الْحَقِّ أَقْرَبَ إلَى عِزِّ الأبَدِ مِنَ الْعِزِّ فِى الْبَاطِلَ ـ إلى أن قالَ :
فَذَلِكُمُ الرَّجُلُ نِعْمَ الرَّجُلُ؛ فَبِهِ فَتَمَسَّكُوا، وَ بِسُنَّتِهِ فَاقْتَدُوا، وَ إلَى رَبِّكُمْ بِهِ فَتَوَسَّلُوا؛ فَإنَّهُ لَا تُرَدُّ لَهُ دَعْوَةٌ، وَ لَا تُخَيَّبُ لَهُ طَلِبَةٌ . [7]
«از حضرت امام رضا عليه السّلام روايت است كه فرمودند: حضرت امام زين العابدين علىّ بن الحسين عليهما السّلام فرمودند:
... مرد تمام عيار و كامل، مرد خوب و پسنديده، آن كسى است كه ميل و هواى خود را تابع امر الهى قرار داده و قواى خويش را در رضاى حضرت حق
ص 44
صرف ميكند. ذلّت و كوچكى در كنار حق را از عزّت و بزرگى همراه با باطل، به عزّت ابدى نزديكتر ميداند ـ تا اينكه فرمود: اينست مرد كامل و پسنديده؛ پس به او متمسّك شويد، و به سنّت و روش او اقتداء نمائيد، و او را وسيله قرب به پروردگارتان قرار دهيد؛ چرا كه دعاى چنين انسانى رد نمىشود، و طلب و خواست او بىنتيجه نمىنماند.»
خداوند علىّ أعلا فطرت انسان را به گونهاى قرار داده است كه براى رسيدن به رشد و كمال هميشه بدنبال مشاهده نمونههاى عينى و خارجى است، و ميخواهد مصاديق زنده و مجسّم رشد و تعالى يا ركود و سقوط را در شخصيّتهاى مختلف ببيند و موفّقيّتها و شكستهايشان را تماشا كند و ثمرات تربيتهاى مثبت و منفى و تحقّق ارزشها و ضدّ ارزشها را بطور ملموس ادراك نمايد.
آرى خداوند بزرگ، آدمى را الگو طلب آفريده است و به همين جهت از يك سو اديان إلهى توسّط انبياء عليهم السّلام آورده شده تا هر يك از آنان به منزله تجسّم عينى شريعتى كه آوردهاند اقناع كننده روح الگو طلبى و سرمشق خواهى انسان باشند؛ و از سوى ديگر در تعاليم إلهى مخصوصا قرآن كريم مرتّبا از سرنوشت امّتهاى پيشين و انبياء عظام عليهم السّلام و دشمنانشان ياد مىشود تا نمونههاى عينى مثبت و منفى در برابر انسانها مجسّم شوند و آنان پيش از تجربه امتثال يا مخالفت أوامر و نواهى و ارزيابى اثرات آن در زندگى خود شاهد ثمراتش در زندگى ديگران بوده و از آن درس لازم را بگيرند؛ و اين است رمز تأكيد مكرّر قرآن بر تدبّر در تاريخ گذشتگان، و اين است رمز تكرار داستانهاى قرآنى از زواياى مختلف كه خود بر آن تصريح نموده و ميفرمايد:
وَ تِلْكَ ا لْأَ يَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ > .
[8] «و ما اين روزگاران را در بين مردم
ص 45
> به گردش در مىآوريم.»
و أمير مؤمنان سلام الله عليه در ارزش تدبّر در تاريخ گذشتگان و درسگيرى از آن و در مقام بيان سيره عملى خود در اين زمينه به فرزندشان امام مجتبى عليه السّلام مىنويسند:
... أىْ بُنَىَّ ! إنِّى و إنْ لَمْ أكُنْ عُمِّرْتُ عُمْرَ مَنْ كَانَ قَبْلِى، فَقَدْ نَظَرْتُ فِى أَعْمَالِهِمْ وَ فَكَّرْتُ فِى أَخْبَارِهِمْ و سِرْتُ فِى ءَاثَارِهِمْ حَتَّى عُدْتُ كَأَحَدِهِمْ، بَلْ كَأَنِّى بِمَا انْتَهَى إلَىَّ مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إلَى ءَاخِرِهِمْ، فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذَلِكَ مِنْ كَدِرِهِ وَ نَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ فَاسْتَخْلَصْتُ لَكَ مِنَ كُلِّ أمْرٍ نَخِيلَهُ وَ تَوَخَّيْتُ لَكَ جَمِيلَهُ وَ صَرَفْتُ عَنْكَ مَجْهُولَهُ... [9]
«پسرم ! من اگر چه به اندازه پيشينيان خود عمر نكردهام أمّا در رفتارشان نظر كردم و در أخبارشان انديشه نمودم و در آثارشان به سير و مطالعه پرداختم تا بدانجا كه همانند يكى از آنها شدم، بلكه بالاتر: گويا در اثر آنچه از تاريخ آنان به من رسيده با همه آنها از اوّل تا آخرشان زندگى نمودهام؛ پس قسمت زلال و مصفّاى زندگيشان را از قسمت تاريك و كدرش شناختم و سود و زيانش را دانستم و از هر أمرى غربال شدهاش را براى تو انتخاب كردم و زيبايش را برايت برگزيدم و مجهولات آنرا از تو دور داشتم.»
اگرچه در تاريخ گذشتگان شخصيّتهاى مثبت و منفى مهم و شاخصى وجود دارند كه نگاه انسان را بيش از سائرين به خود جلب مىكنند ولى قطعا نگاه اصلى متوجّه چهرههاى مثبت و دريافت رمز موفّقيّت آنان در زندگى پر ثمرشان ميباشد؛ و نگاه به زندگى و تاريخ انسانهاى منفى نظرى است فرعى
ص 46
براى شناخت پرتگاهها و لغزشگاههاى مسير و عوامل سقوط و اثرات خطرناك انحراف از مسير حقّ و فضيلت و اجتناب از آن، از سوئى، و شناخت دشمنان خدا در عصر و زمان خود جهت مقابله با ايشان از سوى ديگر. و اين است رمز بيان سرگذشت شيطان و فرعونها و قارونها و نمرودها و أبولهبها و كفّار و منافقين در قرآن و پرداختن به شيوه حركت و زندگى آنان.
و البتّه در تاريخ گذشتگان هستند ستارگان درخشانى كه در آسمان علم و معرفت و كسب كمالات و فضائل انسانى الهى خوش درخشيدهاند و انسان را بطور طبيعى مجذوب خويش مىسازند ولى بسيار اندك هستند آنانى كه خورشيد فروزان آسمان توحيد و ولايت شدند و به اصطلاح قرآنى «رجل الهى» گشتند:
رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَـرَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَهِ [10] ؛ كه قطعا آشنائى با زندگانى اين رادمردان الهى كه در مسير حركت إلى الله از خود گذشته و به او پيوستند و به همين جهت تمامى زواياى زندگيشان نورانى و درس گرفتنى است، از ضرورتى غير قابل انكار برخوردار است.
براساس همين ديدگاه است كه حضرت رسول الله صلّى الله عليه وآله و سلّم در معرّفى بهترين كسى كه ميخواهد همنشين انسان باشد و آدمى با او طرح دوستى بريزد ميفرمايند:
مَنْ ذَكَّرَكُمْ بِاللَهِ رُؤْيَتُهُ وَ زَادَكُمْ فِى عِلْمِكُمْ مَنْطِقُهُ وَ ذَكَّرَكُمْ بِالأخِرَةِ عَمَلُهُ [11] .
او بايد كسى باشد كه «ديدارش شما را به ياد خدا بيندازد و گفتارش بر
ص 47
علم و معرفتتان بيفزايد و رفتار و كردارش شما را متوجّه آخرت سازد».
بر اساس آنچه به اجمال اشاره شد و انبوه آيات و روايات در شعاعى وسيع بدان تأكيد دارد ـ كه بر اساس رعايت اختصار حتّى از بيان فهرست گونه آنها صرف نظر نموديم ـ مطالعه و تدبّر و درس گرفتن از زندگى بزرگانى كه عمرى را بر عشق و عرفان الهى طى نموده و به مراحل بالاى توحيد و ولايت و تشرّف به حرم امن الهى موفّق شده و سر مست از تقرّب الهى گشتهاند، ضرورتى مضاعف مىيابد.
از اين رو در اين يادنامه به بررسى گوشههائى از زندگى شخصيّت كم نظير و بلكه بىنظير دوره معاصر
مرحوم حضرت علاّمه آية الله حاج سيّد محمّد حسين حسينى طهرانى أعلى اللهُ مقامَه الشّريف مىپردازيم؛ شخصيّتى كه از خصوصيّات و صفات ممتازى برخوردار بوده و در جمع بين علوم ظاهرى و باطنى در اوج قرار داشت و محضر بزرگان وادى معرفت و سلوك إلى الله را ادراك و در تحت تربيتشان آنچنان به منتهاى كمال الهى خويش نائل آمد كه زبان نورانيشان را به تمجيد و تحسين باز نمود:
علاّمه طباطبائى ايشان را پاسدار مكتب تشيّع دانسته و بعنوان انسان كامل معرّفى نمودند. و حضرت حدّاد با بهجتى هر چه تمامتر ايشان را به «سيّد الطّائفتين» ملقّب فرمودند و مرحوم آية الله حاج شيخ محمّد جواد انصارى رحمة الله عليه در جواب نامه ايشان مرقوم فرمودند: «هركس (از شما) جلوتر رفته بيايد مسابقه دهد؛ اين گو و اين ميدان !»
از اين روست كه رهبر فرزانه انقلاب در پيام تسليت رحلت جانگداز اين رادمرد الهى به گوشهاى از جايگاه رفيعشان چنين اشاره فرمودند:
«... ايشان از جمله فرزانگان معدودى بودند كه مراتب برجسته علمى را با درجات والاى معنويّت و سلوك توأما دارا بودند، و در كنار فقاهت فنّى و
ص 48
اجتهادى به فقهُ اللهِ الأكبر نيز كه از مقوله شهود و محصول تجربه حسّى و مجاهدت معنوى است نائل گشته بودند...»
[12]
شخصيّتى كه لحظهاى از عمر پر فروغ خود را به غفلت و بىخبرى طى نكرده و براى رشد معارف الهى و سير و سلوك إلى الله بهترين استفادهها را از عمر پر بركت خويش نمود و سرمشقى براى همه مشتاقان معرفت و لقاء خداوند گرديد.
در پايان اين گفتار به چند نكته لازم اشاره مىكنيم:
نكته اوّل : با توجّه به شخصيّت الهى مردان خدا و گستردگى ابعاد وجوديشان و عجز و ضعف ما واماندگان از وصال كوى دوست و اسيران هواى نفس و شيطان از شناخت تمامى ابعاد زندگى نورانيشان، در اين يادنامه سر رشته سخن را به دست خود حضرت آقا مىسپاريم و آنچه در لابلاى آثارشان به تناسب مقام، مطالبى پيرامون شخصيّت خويش بيان فرمودهاند را استخراج و در خطّ سيرى تاريخى ثبت نموده و نشانى همه موارد را در پاورقى ذكر خواهيم نمود.
البتّه در برخى مواضع كتاب، مطالبى بطور پياپى از يك مصدر نقل ميشود، كه نشانى آنها فقط بصورت كلّى و در ابتداء يا انتهاء مطلب آورده شده است.
نكته دوّم : اولياء الهى كه از مدار نفس خارج شده و به مقام فناء فى الله رسيدهاند هرگز سخنى از خود ندارند و آنجا كه از خويش سخنى مىگويند جز به إذن الله و براى بيان نعمت الهى و گرفتن درس لازم و ابلاغ پيامى ضمنى نيست؛ كه اصولاً اينان در تحت تربيت قرآن و عترت صلوات الله عليهم
ص 49
أجمعين از أنانيّت رهيده و براساس حديث متّفقٌ عليه فريقين كه به حديث قرب نوافل معروف است به مقامى رسيدهاند كه پروردگار، خود دست و پا و چشم و گوش و زبان آنها ميشود يعنى أفعالى كه از آنها سر ميزند خدائى است. در حديث قدسى قرب نوافل پروردگار عالميان فرموده است:
مَا تَقَرَّبَ إلَىَّ عَبْدٌ بِشَىْءٍ أَحَبَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ. و إنَّهُ لَيَتَقَرَّبُ إلَىَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ، فَإذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِى يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِى يُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِى يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّذِى يَبْطِشُ بِهَا... [13]
نكته سوّم : آنچه مرحوم حضرت علاّمه در لابلاى آثارشان راجع به خود مطرح فرمودهاند تنها گوشهاى از حقائق و وقايع است كه آنهم با هدفى كه در مطلب دوّم اشاره شده مطرح گرديده است؛ و صد البتّه از همين مقدار ميتوان تا حدودى شخصيّت ايشان را شناخت و درسهاى لازم را برگرفت.
نكته چهارم : اگر چه همانطور كه در نكته اوّل ذكر شد ما از شناخت اولياء خدا در همه أبعاد وجوديشان قاصر و عاجزيم، ولى كوتاهى دستمان از نخل بلند مقامات توحيدى و عرفانى و مراتب سلوكى و عباديشان نسبت به جهات ديگر بيشتر است. با اين حال آن مقدارى هم از اين بُعد كه قابل شناخت است در اين مجموعه منعكس نشده است؛ زيرا همچنانكه گذشت بناى اين جلد از
ص 50
يادنامه، معرّفى آقا از قلم خودشان و از لابلاى آثار خودشان است و ايشان همچون سائر أولياى إلهى در كتمان اين جنبه از شخصيّتشان اهتمام بيشترى داشتند. لذا بار ديگر به نارسائى اين يادنامه، مخصوصاً دراين زمينه ـ كه بُعد غالب شخصيّت ايشان هم است ـ اعتراف مىكنيم.
نكته پنجم : آنچه در اين مجموعه مىآيد ما را در شناخت ابعاد وجودى حضرت آقا مستغنى از راههاى ديگر نمىسازد؛ بلكه سرآغازى است براى تدوين مجلّدات بعدى يادنامه بر اساس محورهاى ديگر، كه إن شآء الله در استمرار همين مجلّد عرضه خواهد شد.
نكته ششم : اسلام داراى تقويم رسمى است و آن هم بر اساس سال قمرى ميباشد و نه شمسى؛ و مرحوم علاّمه قدّس سرّه نيز اين مطلب را در كتاب مستقلّى به نام «رساله نوين» با استناد به آيات و روايات تثبيت فرموده و خطّ سير تاريخى تبديل تقويم قمرى به شمسى توسّط دولت طاغوتى رضاخان پهلوى به دستور اربابان پليد او و استعمار كافر كه يكى از روشنترين مظاهر دين ستيزى و نفى ارزشهاى الهى بود را به زيبائى تشريح و تجزيه و تحليل مىنمايند، و مضرّات اين حركت را در گسيختگى از سابقه تاريخى و اسلامى و سقوط در وادى بىهويّتى و تحقّق شعار شوم جدائى دين از سياست، و همچنين لزوم احياء سالنماى قمرى و بركات آن را به خوبى بيان مىكنند. و ما در بخش آثار علمى ايشان در همين يادنامه بدان اشاره خواهيم نمود، إن شآء الله.
بارى ايشان بر اساس همين حقيقت و پاىبندى به آن، در تمامى آثارشان از تاريخ قمرى استفاده كرده و بر آن تأكيد دارند؛ به همين جهت ما نيز در نقل كلمات ايشان بر اساس رعايت امانت بدون هيچگونه دخل و تصرّفى عمل نمودهايم. ولى چون فعلاً براى اكثر مخاطبان سالنماى شمسى آشناست و حوادث تاريخى را در اين ظرف زمانى مىشناسند در مواردى كه لازم بودهاست
ص 51
معادل آن را به تاريخ شمسى در تعليقه آوردهايم تا خوانندگان گرامى با سهولت بيشترى در حال و هوا و فضاى زمانى وقوع حوادث قرار گيرند.
نكته هفتم : حضرت آقا رضوان الله عليه كراراً ميفرمودند: ما در سيره أئمّه تشويق و ترغيب به تصوير بردارى نمىبينيم، و با وجودى كه در آن موقع نقّاشان ماهرى هم بودهاند عكسى از أئمّه باقى نمانده است، و اصولاً انبياء و اولياء إلهى آمدهاند تا ما را از عالَم صورت به عالم معنى سوق دهند. بر همين اساس ايشان توجّه و گرايش به ظواهر را براى همگان على الخصوص سالكين إلى الله مضرّ ميدانستند و به همين جهت از تهيّه و تكثير تمثال خويش نهى ميفرمودند. لذا از درج عكسهاى متنوّع از ايشان در اين كتاب خوددارى و با اقتداء به سيره خودشان در تدوين يادنامه اساتيدشان: مرحوم علاّمه طباطبائى و حضرت حدّاد رضوان الله عليهما صرفاً به درج دو تصوير در ابتداى كتاب اكتفا گرديد. و تكثير و انتشار اين تصاوير نيز شرعاً مجاز نمىباشد.
نكته هشتم : نام شخصيّتهاى فراوانى بطور طبيعى و به مناسبتهاى مختلف در اين يادنامه برده ميشود كه رعايت ادب گفتارى و بيان القاب احترامى در همه موارد به علّت كثرت ياد آنان مقدور نيست و مطلب را از حال و هواى نقل تاريخى مىاندازد، بدين جهت ضمن احترام و ارج نهادن به تمامى آن بزرگواران بدين نكته تأكيد مىنمائيم كه شخصيّت والاى آن عزيزان مورد احترام بوده و حذف القاب متداوله فقط به سبب علّتى كه ذكر شد ميباشد. و بر اين نكته نيز تأكيد مىنمائيم كه برخى از تعابير مخصوصا در مورد رهبر فقيد انقلاب و بنيانگذار جمهورى اسلامى أعلى اللهُ مقامَه الشّريف با توجّه به فضاى زمانى آن حوادث بكار رفته است.
ص 52
علاّمه آية الله حاج سيّد محمّد حسين حسينى طهرانى فرزند مرحوم آية الله حاج سيّد محمّد صادق حسينى طهرانى در بيست و چهارم محرّم الحرام سال 1345 هجرى قمرى در طهران در خانوادهاى اصيل و از اهل علم و تقوى ديده به جهان گشودند. ايشان از طرف مادرِ پدر از خاندان مجلسى كه داراى ستارگان پر فروغى همچون آيات بزرگ الهى: علاّمه ملاّ محمّد تقى مجلسى و علاّمه ملاّ محمّد باقر مجلسى و آية الله مجدِّد وحيد بهبهانى و آية الله علاّمه سيّد مهدى بحرالعلوم و آية الله بروجردى قَدّس اللهُ أسرارَهم مىباشد و از طرف مادرِ مادر از خاندان ارزشمند حاج ملاّ مهدى و حاج ملاّ أحمد نراقى رضوان الله عليهما ميباشند.
دوران كودكى و نوجوانى را تحت تربيتهاى دلسوازنه پدر بزرگوارشان گذرانيده پس از طىّ تحصيلات ابتدائى، دوره آموزش متوسّطه را در رشته مكانيك و ماشينسازى با درخششى فوق العاده به إتمام رسانيدند، و با وجود پيشنهادهاى بسيار براى ادامه تحصيل در خارج و پذيرش مسؤوليّتهاى مهم در رشتههاى مختلف، سربازى إمام زمان عجّل الله تعالى فرجَه الشّريف و تحصيل علوم دينى را برگزيدند. و پس از آنكه در مشهد الرّضا عليه السّلام بدست مرحوم آية الله آقا ميرزا محمّد طهرانى ـ صاحب «مستدرك البحار» كه از بزرگان عصر و دائى پدرشان بود ـ عمامه گذارى نموده و به لباس علم و تقوى ملبّس گرديدند، براى شروع علوم حوزوى در نوزده سالگى ـ در سال 1364 هجرى قمرى ـ عازم شهر مقدّس قم شده و در مدرسه حجّتيّه اقامت گزيدند.
و در همان سالها به جمع اوّلين شاگردان علاّمه طباطبائى رضوان الله عليه پيوسته و از خواصّ اصحاب ايشان گرديدند، و در عرفان عملى و تفسير و
ص 53
حكمت از خرمن پر فيض اين رَجُل الهى بهرهها بردند؛ كه اين ارتباط نزديك و بهرهورى علمى و روحى تا پايان عمر نورانى ايشان استمرار داشت.
همچنين در حوزه مقدّسه قم از محضر بزرگانى مانند آية الله حاج شيخ عبدالجواد سدهى و آية الله حاج سيّد رضا بهاءالدّينى و آية الله حاج شيخ مرتضى حائرى و أعلامى همچون آية الله سيّد محمّد داماد و آية الله سيّد محمّد حجّت و آية الله حاج آقا حسين بروجردى رضوان الله عليهم أجمعين در سطوح مختلف استفادههاى شايانى بردند و پس از هفت سال تلاش علمى و مجاهدات عملى به كسب درجات بالاى علم و معرفت و رشد روحى نائل آمدند.
در آغاز سال 1371 هجرى قمرى در بيست و شش سالگى با نظر و توصيه بزرگانى چون علاّمه طباطبائى و آية الله شهيد شيخ محمّد صدوقى يزدى أعلى الله مقامهما براى تكميل تحصيلات خود عازم شهر عشق و ولايت، مدفن پاك باب علم نبوى: نجف اشرف گرديده و به آستان بوسى و استضائه از درياى بىكران نور مولى الموحّدين أميرالمؤمنين عليه و على أولاده أفضل صلوات المصلّين نائل آمدند، و در فقه و اصول و حديث و رجال از بزرگان والامقامى همچون آية الله حاج شيخ حسين حلّى و آية الله حاج سيّد أبوالقاسم خوئى و آية الله حاج سيّد محمود شاهرودى و آية الله حاج شيخ آقا بزرگ طهرانى قدّس اللهُ أسرارَهم استفادههاى فراوانى برده و كمال علمى خويش را رشدى عظيم بخشيدند.
در همين دوران بنا به سفارش علاّمه طباطبائى كه اوّلين استاد سلوكى ايشان بود با آية الله حاج شيخ عبّاس قوچانى وصىّ مرحوم آية الحقّ و العرفان حاج سيّد على آقاى قاضى قدّس الله نفسه الزّكيّة در مسائل سلوكى حشر و نشر داشتند و به مؤانست و مراوده با آية الله حاج سيّد جمال الدّين گلپايگانى و
ص 54
تثبيت پايههاى عرفان عملى خويش پرداختند، و در طول مدّت اقامت در نجف اشرف از بيتوته هر شب پنجشنبه در مسجد سهله بهرهها بردند.
مجاهدهها و مراقبههاى مستمرّ و رياضتهاى شرعيّه تحت فيوضات حضرت أميرالمؤمنين عليه السّلام و عنايات خاصّ حضرت سيّد الشّهداء سلام لله عليه سرانجام ايشان را به حضور انسان كامل و روح مجرّد و نادره دهر مرحوم حاج سيّد هاشم موسوى حدّاد رضوان الله عليه كه از اقدم و افضل شاگردان مرحوم آية الله حاج سيّد على آقاى قاضى أعلى الله مقامه الشّريف بود، رسانيد و فصل نوينى در زندگيشان پديد آورد كه موجب به ثمر نشستن زحمات و مجاهدتهاى سلوكى و تحقّق به حقيقت توحيد و ولايت إلهيّه بود.
در سال 1377 هجرى قمرى در سى و سه سالگى پس از اتمام تحصيلات عاليه و رسيدن به درجه اعلاى اتقان در علوم عقلى و نقلى و كسب فضائل ظاهرى و باطنى، جهت اداى تكليف و اقامه شعائر الهى و ترويج و گسترش توحيد و ولايت در امتحانى سخت و دشوار به اشاره مرحوم حضرت حدّاد رضوان الله تعالى عليه و امر حضرت آيةالله حاج شيخ محمّد جواد انصارى همدانى رحمة الله عليه به طهران بازگشتند و در مسجد قائم خيابان سعدى در سنگر محراب و منبر به نشر أحكام اسلام و ارشاد مردم و تهذيب و تزكيه نفوس مستعدّه و تبيين معارف الهيّه و دعوت به توحيد و ولايت و تصحيح و تعميق ارتباط مردم با قرآن و عترت پرداختند.
تلاش مخلصانه و مستمرّشان با توجّه به ابعاد گسترده عملى و شدّت درجه اخلاص و نظم و پشتكار خستگى ناپذير و روحيّه تشكيلاتى كار كردن و ابتكاراتى كه در اداره مسجد بكار ميگرفتند و جلسات پر بارى كه شخصا اداره مىنمودند تأثيرى شگرف در ياران و شاگردانشان بجا گذاشت و مسجدشان را در آن سالهاى سرد و سياه حكومت طاغوتى همانند پناهگاهى روشن و پر فروغ
ص 55
و زنده و پويا اسوه مساجد ديگر ساخت.
در خلال اين سالها ارتباط خود را با مرحوم آية الله شيخ محمّد جواد أنصارى و مرحوم حضرت آقاى حدّاد از طريق مكاتبات و مسافرتهاى متعدّد استمرار بخشيدند و در سايه دستورات إلهى اين بزرگواران مراحل ترقّى را يكى پس از ديگرى پيمودند تا نهايةً به بالاترين درجات معنوى رسيده و در اوج قلّه توحيد استقرار يافتند.
ايشان در آغاز ورود به طهران و استقرار در سنگر هدايت مردم اساسىترين كار را تشكيل حكومت اسلام دانسته و در راستاى حركت به سمت تحقّق آن به ايجاد جلسات همفكرى با علماى بزرگ و طرح و پىگيرى مسائل مختلف و مشكلات اين مسير طولانى پرداختند كه با رحلت آية الله بروجردى و تحرّكات اسلام ستيزانه حكومت شاه و قيام مردم به زعامت عالمان دينى و درخشش فوقالعاده حضرت آية الله خمينى در اين صحنه حضرت آقا كه با ايشان سابقه آشنائى داشتند ارتباطى دقيق و محكم را پىريزى نموده قدم به قدم در مسير شروع و اوجگيرى نهضت به هم فكرى و همكارى گسترده پرداختند، و ضمن جذب ياران مطمئن و متعهّد براى فداكارى در مسير حذف حكومت طاغوت و تحقّق حكومت اسلام از هيچ تلاشى دريغ نكردند، و در مواقع حسّاس براى نجات رهبرى نهضت از زندان و اعدام فعّاليّتى وسيع و همه جانبه و مؤثّر را طرّاحى و اجرا نمودند.
در ادامه نهضت با توجّه به اصرارشان بر لزوم كار تشكيلاتى و منسجم و به دنبال تبعيد آية الله خمينى به نجف اشرف، حركات روشنگرانه و مبارزات سياسى خويش را در قالبى ديگر و با پوششهاى لازم ادامه داده و سالهاى تلخ و نفسگير دوره حكومت سياه طاغوت را با جنگى فرهنگى عليه طاغوتيان بسر آوردند و با ناكام گذاشتن نيروهاى اطّلاعاتى دشمن و نهايت استفاده از
ص 56
فرصتهاى مناسب، اهداف معرفتى و تربيتى خويش را به كرسى نشاندند.
هنگاميكه با الطاف خاصّ الهى و عنايات حضرت بقيّة الله الأعظم أرواحنا فداه و توجّهات و أدعيه خالصانه اولياء الله و از جان گذشتگى و ايثار و اتّحاد مردم در پيروى از علماى دين براى تحقّق حكومت اسلام و تلاش پىگير و مخلصانه رهبر كبير انقلاب آية الله خمينى أعلى الله درجته و مبارزان و مجاهدان فى سبيل الله، حكومت طاغوت سرنگون و نهضت پيروز گشت و جمهورى اسلامى تأسيس گرديد؛ ايشان نيز در استمرار فعّاليّتهاى قبلى خود نهايت تلاش خويش را در شكل گيرى صحيح قانون اساسى بكار بستند و با تدوين و نشر نامهاى روشن و گويا و جامع، خطاب به رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى پيرامون پيشنويس قانون اساسى بر حاكميّت اسلام و محوريّت ولايت فقيه تأكيد و براى تصويب آن در مجلس خبرگان از راههاى مختلف كوشش نمودند.
همچنين براى تحقّق آرمانهاى بلند حكومت اسلام و حلّ مشكلات آينده نظام به ملاقاتهاى خصوصى با رهبر فقيد انقلاب روى آوردند كه چون ملاقاتها كوتاه و فرصت ناچيز بود نظرات و طرحهاى خويش را در قالب بيست پيشنهاد مهمّ و كليدى به مرحوم آية الله شهيد مطهّرى رضوان الله عليه كه از دوستان قديمى و شاگردان سلوكى ايشان به شمار مىآمدند براى ابلاغ به محضر آية الله خمينى ارائه نمودند.
بارى ايشان پس از بيست و سه سال تلاش مستمرّ و مخلصانه در سال 1400 هجرى قمرى به امر استاد سلوكيشان مرحوم حدّاد قدّس الله سرّه به منظور مجاورت و آستان بوسى حضرت ثامن الحجج علىّ بن موسى الرّضا عليه آلاف التّحيّة و الثّنآء به مشهد مقدّس مهاجرت نموده و در مدّت پانزده سال پايانى عمر نورانى و پر بركت خويش لحظهاى از تلاش بىدريغ براى ترويج
ص 57
توحيد و ولايت و تربيت نفوس مستعدّه، و دستگيرى از شوريدگان و عاشقان كوى دوست و تربيت طلاّب فاضل و عامل، و تدوين و نشر «دوره علوم و معارف اسلام» فروگذار ننموده و آثار گرانقدرى در زمينه علوم و معارف اسلام بجاى گذاشتند همچون:
الله شناسى (سه جلد)
امام شناسى (هيجده جلد)
معاد شناسى (ده جلد)
تحقيق و شرح «رساله سير و سلوك منسوب به بحرالعلوم»
رساله لبّ اللباب در سير و سلوك اُولى الألباب
توحيد علمى و عينى
مهر تابان
روح مجرّد
رساله بديعه
رساله نوين
رسالةٌ حولَ مسألة رؤية الهلال
وظيفه فرد مسلمان در احياى حكومت اسلام
ولايت فقيه در حكومت اسلام (چهار جلد)
نور ملكوت قرآن (چهار جلد)
نگرشى بر مقاله بسط و قبض تئوريك شريعت دكتر سروش
رساله نكاحيّه: كاهش جمعيّت ضربهاى سهمگين بر پيكر مسلمين
نامه نقد و اصلاح پيش نويس قانون اساسى
لَمعاتُ الحسين
هديّه غديريّه: دو نامه سياه و سپيد
ص 58
آرى، اين عالم ربّانى و بزرگ مرد الهى با پشت سر گذاشتن چندين بيمارى سنگين و خطرناك كه آثار برخى از آنها تا پايان عمر مباركشان استمرار داشت، لحظهاى از تلاش خدائى خود آرام نگرفت و سرانجام پس از هفتاد و يكسال مجاهده فى سبيل الله در صحنههاى مختلف، در روز شنبه نهم ماه صفر سال 1416 هجرى قمرى قالب بدن را رها كرده و به ملكوت اعلى پيوست.
مقام معظّم رهبرى حضرت آية الله خامنهاى مدّ ظلّه العالى ضايعه رحلت ايشان را در پيامى بلند و رسا و با تعابيرى كم نظير تسليت گفتند، و پيكر مطهّرشان پس از تشييع با شكوه علماء و طلاّب و با نمازى كه آية الله بهجت در صحن آزادى بر ايشان اقامه نمودند، در قسمت جنوب شرقى صحن انقلاب (عتيق) در آستانه كفشدارى شماره 4 حرم مطهّر بخاك سپرده شد؛ و همانگونه كه آرزوى قلبى خود را از قبل ابراز نموده بودند، مرقدشان در ناحيه پائين پا و پشت سر حضرت امام علىّ بن موسى الرّضا عليه آلاف التّحيّة و الثّنآء زير پاى زائران بارگاه ملكوتى آن حضرت قرار گرفت. والسّلامُ عليه يومَ وُلِد و يومَ مات و يومَ يُبعَث حَيًّا.
اينك با اعتراف به اينكه ترسيم همه ابعاد وجودى ايشان آنگونه كه لازم و شايسته است كارى سخت و دشوار و در عين حال ضرورى و سازنده ميباشد، اوّلين گام در معرّفى چهره پاك و نورانيشان را به قلم شيوا و بيان زيباى خودشان سپردهايم، و در اين يادنامه در ضمن چند فصل اساسى به گوشههائى از زندگى پر فروغشان كه در آثارشان بدان اشاره دارند خواهيم پرداخت.
پاورقي
[1] «معاد شناسى» ج 2، ص 79، از «نهج البلاغة»
[2] آيه 23، از سوره 33: الأحزاب
[3] «نهج البلاغة» ج 2، حكمت شماره 147:
«امواج علم بر اساس حقيقت اد را ك و بصيرت بر آنها هجوم برده و به يكباره وجودشان را احاطه نمود، و جوهره ايمان و يقين را به جان و دل خود مسّ كردند، و آنچه را خوشگذرانها سخت و ناهموار داشتند نرم و ملايم انگاشتند و به آنچه جاهلان از آن در وحشت و ترس بودند اُنس گرفتند. فقط با بدن خاكى خود همنشين دنيا شدند و ارواحشان به بلندترين قلّه از ذروه قدس عالم ملكوت آويخته بود؛ ايشانند در روى زمين جانشينان خدا و داعيان بشر به سوى دين خدا؛ آه آه، چقدر اشتياق زيارت و ديدنشان را دارم.»
[4] «بحار الأنوار» ج 3، ص 14:
«جسم و ظاهر عارف با خلق است و قلب او با خدا؛ اگر چنانچه طرفة العينى قلب او از خداوند منصرف شود از شدّت شوق به حق جان ميدهد. عارف امين ودايع الهى، و گنجينه أسرار، و معدن نور، و دليل و راهنماى رحمت خداوند بر خلق او، و مركب راهوار علوم، و ميزان فضل و عدل خداست. تحقيقا از همه مخلوقات، و هر خواسته و طلبى، و از تمام دنيا بىنياز شده است؛ بنابراين هيچ مونسى جز خدا نداشته، و هيچ سخنى و اشاره و نَفَسى جز بواسطه خدا و براى او و در او و با او ندارد. عارف در باغهاى عالم قدس إلهى در تردّد و رفت و آمد است، و از لطائف فضل و إنعام خداوند در مسير لقاى او توشه برميدارد.»
[5] اين توضيح، عبارت خود حضرت آقا است كه تواضعاً به حدّاقل اكتفا نمودهاند؛ و إلاّ اين جمله آقائى و والائى ايشان نسبت به همه مجتهدين در امر - شريعت و مجتهدين در امر طريقت را ميرساند
[6] همین کتاب، ص 373
[7] «وسآئل الشّيعة» كتاب الصّلوة، أبواب صلوة الجماعة، باب 11 عدم جواز الاقتداء بالفاسق، ح 14، و از طبع 20 جلدى: ج 5، ص 394، از «احتجاج» طبرسى، ص 320؛ و متن كامل اين حديث را حضرت علاّمه در آخر جلد هفتم «معاد شناسى» به نقل از «احتجاج» آوردهاند.
[8] قسمتى از آيه 140، از سوره 3: ءَال عمران
[9] «نهج البلاغة» نامه شماره 31، نامه حضرت أميرالمؤمنين عليه السّلام به فرزندش امام حسن مجتبى عليه السّلام
[10] صدر آيه 37، از سوره 24: النّور: «مردانى كه هيچ تجارتى و هيچ خريد و فروشى آنان را از ياد خدا باز نميدارد.»
[11] «بحار الأنوار» ج 74، ص 186، حديث سوّم به نقل از «أمالى» شيخ طوسى
[12] پيام رهبر معظّم انقلاب به مناسبت ارتحال حضرت آقا در فصل آخر همين يادنامه مىآيد.
[13] «الله شناسى» ج 1، ص 283، از «اصول كافى» ج 2، ص 352، حديث 7 از كتاب ايمان و كفر، بابُ من أذى المسلمينَ و احتقرهم: «هيچ بندهاى به سوى من تقّرب نمىجويد به چيزى كه در نزد من محبوبتر باشد از آنچه بر وى واجب نمودهام. و به طور حتم و يقين بنده من به سوى من تقّرب مىجويد با بجا آوردن كارهاى مستحبّ تا جائى كه من او را دوست دارم؛ پس چون او را دوست داشتم، من گوش او مىباشم كه با آن مىشنود و چشم او مىباشم كه با آن مىبيند و زبان او مىباشم كه با آن سخن مىگويد و دست او مىباشم كه با آن ميدهد و مىگيرد...»
